- Muhteşem Yüzyıl dizisindeki Hürrem karakterini canlandıran Meryem Uzerli’nin diziden ayrılma kararı ve Fenerbahçe teknik direktörü olan Aykut Kocaman’ın istifası ülkemiz gündeminde yer buldu. Bu kararları almalarında Tükenmişlik sendromunun etkili olduğu söylemleri dolaşıyor. Peki nedir tükenmişlik sendromu?
Aslında yeni bir kavram değil. İlk kez 1975’de Dr. Herbert Freudenberg tarafından tanımlanmış. Motivasyon ve ilgi kaybı, başarısızlık, yıpranma, enerji ve güç kaybı, insanın iç kaynakları üzerinde karşılanamayan istekler sonucunda ortaya çıkan bir tükenme durumudur.
- Bunu yaşayan kişilerde nasıl belirtiler olur?
Ani öfkelenmeler, sürekli kızgınlık hali, çaresizlik, yalnızlık, umutsuzluk, engellenmişlik hissetme, şüphecilik, can sıkıntısı, uykusuzluk, hayat enerjisinin düşmesi, baş ve göğüs ağrısı gibi belirtiler tükenmişlik sendromunda yaşanabilen belirtilerdir. Bu belirtiler içinde Davranışlar ve duygularla ilgili olanları daha daha önce ortaya çıkar. Uykusuzluk, canlılığın yitirilmesi, baş ağrısı ve göğüs ağrısı gibi genel sağlıkla ilgili olanlar ise daha sonra ortaya çıkar ve daha belirsizdir.
- Kimler tükenmişlik sendromu açısında risk altındadır?
Daha çok doğrudan insana hizmet eden alanlarda çalışanlarda görülmektedir. Sağlık çalışanları ve öğretmenler en fazla risk altında olan meslek gruplarıdır.
- Sağlık çalışanları ve öğretmenler neden daha çok risk altında?
Çünkü materyalleri insan. Yapılan hatanın telafisi yok.
- Kişinin kendi özellikleri tükenmişlik sendromu olup olmamasını etkiler mi?
Tükenmişlik sendromu ile ilgili çalışmalarda, kişiye bağlı etkilerden çok, işe ve iş yerine bağlı etkiler iyi tanımlanmıştır. Elbette kişinin kişilik özellikleri, sorunlarla başa çıkma becerisi, işteki tecrübesi, yaşı, işinde maddi manevi doyuma ulaşıp ulaşmadığı, medeni hali, cinsiyet gibi faktörler tükenmişlik açısından riski etkilemektedir. Yaş ve işteki tecrübe arttıkça tükenmişliğin azaldığı saptanmıştır. Evliliğin tükenmişlik sendromundan koruyucu bir etkisi olduğu düşünülmektedir.
- Yaşın artması tükenmişlikten koruyor yani.
Yaş ve meslekte geçirilen yıllar arttıkça, elde edilen iş doyumu ve kişisel başarı duygusu artıyor. Yaş arttıkça edinilen deneyim ve bilgi birikimi kişilerin daha gerçekçi idealler oluşturmasını ve kendi sınırlılıklarını daha iyi bilmesini sağlıyor. Bu da iş doyumu ve kişisel başarı duygusunu olumlu etkiliyor ve tükenmişlik daha az yaşanıyor.
- Peki cinsiyetin nasıl bir etkisi var?
Kadınların erkeklere göre daha fazla tükenme yaşadıkları ve iş doyumunun daha az olduğu bulunmuş. Var olan sosyal yapıda kadınların erkekler dünyasında yaşaması ve feminen sayılabilecek rollerin iş yaşamında çok fazla kabul edilmemesi bunda etkili olabilir. Ayrıca ülkemizdeki roller konusundaki eşitsizlikler ve kadınların rollerinin çok daha fazla oluşu bu sonuçlara yol açıyor olabilir.
- İşe bağlı faktörler nelerdir?
Kişinin yaptığı işteki kontrolünün az olması, tehdit edici fiziksel koşulların bulunması veya maddi kaynakları yönetme sorumluluğu olması önemli faktörlerdir. Ayrıca işin amaçlarının tam olarak belirlenmediği durumlarda ortaya çıkan rol belirsizliği de bir diğer etkendir. Rol çatışmaları, karara katılma ve karar vermede yetersizlik, yetkilerin yetersizliği ve değerlendirmede adaletsizlik tükenmişliği artıran ve iş doyumunu azaltan diğer etkenler arasında sıralanabilir.
- Peki Tükenmişlik sendromu sonucunda neler olabilir?
İş kaybı, aile içi sorunlar, psikolojik sorunlar ile tetiklenen bedensel hastalıklar, alkol-madde-sigara kullanımı, yorgunluk, uykusuzluk, depresyon gibi pek çok olumsuz sonuca neden olabilir. Yani hem fiziksel hem de ruhsal sağlığın bozulmasına neden olur. Kişinin yaptığı iş nedeniyle aşırı yüklenmesi ve tüketilmiş olma duyguları ön plandadır. Halsizlik, yorgunluk, güçsüzlük, kişinin özgüveninin, işine karşı ilgi ve coşkunun azalması ya da yitimi görülür. İnsanlardan uzaklaşma, üretkenliğin azalması, baskılarla baş edebilmede yetersizlik, başarısızlık duygusu olabilir.
- Tükenmişlikten korunmak için neler yapılmalı?
Aslında burada iş yerinde alınması gereken önlemler ön plana çıkıyor. Motivasyonun arttırılmasına yönelik önlemler, işin yürütümünden kaynaklanan sorunların giderilmesi, iş yeri konforunun iyileştirilmesi, ekonomik iyileştirmelerin yapılması, çalışanlara kararlara katılabilme olanağı verilmesi, çalışanların stres yönetimi konusunda bilgilendirilmesi alınabilecek önlemler arasında.
- Kişilere neler önerirsiniz?
İş dışındaki zamanın doyurucu geçirilmesi önemlidir. Keyifle yapılacak etkinliklere zaman ayırmak, spor yapmak, işi mümkün olduğunca işte bırakmak, sevdikleriyle vakit geçirmek ilk başta gelen önerilerdir. İş merkezli yaşamamak bir diğer yapılması gerekendir. İş, amaç olmamalı, araç olmalıdır. Zamanı iyi planlayabilmek, başa çıkma becerilerini geliştirmek, sorun çözme becerilerini geliştirmek tükenmişlikten kişiyi koruyacak önlemlerdir.
